کد مطلب:48912 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » قرآن

لطفاً تفسير هر يك از قسمتهاي آية 65 سورة انعام را بيان فرماييد.

قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَيََّ أَن يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِكُمْ أَوْمِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الاْ ?َيَـَتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ ;(انعام،65) بگو او قادر است كه عذابي از طرف فوق يا از زير پاي شما بر شما بفرستد يا به صورت دستههاي پراكنده، شما را با هم بياميزد، و طعم جنگ ]و ناراحتي[ را به هر يك از شما، به وسيله ديگري بچشاند، ببين چگونه آيات گوناگون را براي آنها بازگو ميكنيم، شايد بفهمند ]و بازگردند[.

خداوند متعال در آيات پيش، دربارة توحيد فطري توضيح داده، به محبت و عنايات خود به بندگانش، هنگام مشكلات، اشاره ميفرمايد. اكنون براي تكميل ابعاد تربيتي، در كنار آن آيات، اين آيه را آورده كه بر مسئلة عذاب و مجازات الهي تكيه ميكند; بنابراين، انذار و تبشير، بيم و اميد، وعد و وعيد، در كنار يكديگر قرار ميگيرد و بنده را در جايگاهي متعالي، در برابر خداوند متعال قرار ميدهد تا نه اميدوار محض باشد كه سركشي كند و نه خائف محض، تا مأيوس شود.

خداوند متعال، مجرمان را به سه گونه مجازات تهديد ميكند: 1. عذابهايي كه از طرف بالا فرود ميآيند; 2. عذابهايي كه از طرف پايين نازل ميشوند; 3. عذابهايي كه به صورت جنگ و خونريزي و درگيريهاي حاصل از اختلاف، ظاهر ميگردند.

در مجموع، خداوند متعال ـ به ويژه با آوردن كلمة قادر ـ در صدد بيان قدرت خود، در نزول هر گونه عذاب و مجازات است; هم چنين ذيل آيه ـ انظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الاْ ?َيَـَتِ ثُمَّ هُمْ يَصْدِفُون ـ به نقش تنوع و گوناگوني مجازاتها، در بيداري انسانها و اصلاح مجرمان، اشاره دارد.

امّا تفسير هر يك از عذابهاي سه گانه:

1 و 2. عذابهاي از طرف بالا و پايين

در اين كه منظور از اين عذابها چيست، در ميان مفسران گفتوگوست و ظاهر اين است كه اين دو كلمه ـ فوق و تحت ـ معناي بسيار وسيعي دارند، به گونهاي كه هم بالا و پايين حسي را شامل ميشود ـ مانند صاعقهها و رگبارهاي خطرناك و طوفانها، از طرف بالا، و زلزلهها و شكافهاي زميني و طغيان رودها و درياها، از طرف پايين ـ و هم بالا و پايين شأني و معنوي را ـ مانند عذابهاي دردناكي كه از طرف طبقة حاكمان ظالم و قشرهاي بالاي اجتماع، بر سر بعضي ملتها فرو ميريزد، و هم چنين ناراحتيها و كارشكنيهايي كه از طرف طبقة پايين جامعه، جامعه را مبتلا ميكند ـ البته ممكن است امروزه اين عذابها بر سلاحهاي مخرّب هوايي و زميني، تطبيق شوند، ولي حق آن است كه لفظ آيه، به گونهاي است كه ميتواند بر همة معاني گفته شده منطبق شود.(تفسير الميزان، علامه محمد حسين طباطبايي;، ج 7، ص 140، نشر دارالكتب الاسلامية.)

3. عذابهاي حاصل از اختلافات بين انسانها

برخي عذابها را خداوند با اختلاف افكندن در ميان انسانها و ايجاد جنگ و خونريزي، نازل ميكند; البته شكي نيست كه خداوند بي جهت مردم را گرفتار نفاق و اختلاف نميكند، بلكه اين اختلافها، به سوء اختيار خود مردم و نيتجة خودكامگيهاي آنان است; و امّا اين كه خداوند، آنها را به خود نسبت ميدهد، براي اين است كه، چنين اثري را، او در اعمال زشت قرار داده است.

در اهميت تأثيرهاي مخرّب اختلاف كلمه در ميان بشر، همين بس كه خداوند متعال، آن را در كنار حوادث ويرانگر آسماني و زميني قرار داده است.

البته امكان دارد مقصود از عذابهاي بالا و پايين و عذابهايي از طرف خود انسانها، فراگير بودن عذابهاي الهي باشد، يعني خداوند، بر هر عذابي قدرت دارد، زيرا به هر حال، هر عذابي، يا از بالاست، يا از پايين و يا از بين مردم.

مطلب ديگر آن كه ممكن است گفته شود، از اين آيه تنها همين اندازه فهميده ميشود خداوند، بر اين گونه عذابها توانا است و معناي اين مطلب، آن نيست كه همة اين عذابها محقق هم شده باشد; به همين جهت ممكن است در مورد عذاب سوّم بگوييم، خداوند بر اختلاف اندازي قدرت دارد، ولي اين را محقق نكرده است ولي حق آن است كه اين مطلب، با ظاهر آيه كه افزون بر اثبات قدرت خدا، تحقق عذاب را هم ميرساند، منافات دارد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه ناصر مكارم شيرازي و ديگران، ج 5، ص 282ـ285، نشر دارالكتب الاسلامية.)

به همين جهت علامة طباطبايي در اينباره ميفرمايد: اين آيه خطاب به امّت محمد6 است و از كلمة بعث عذاب استفاده ميشود كه عذابهاي مذكور در آيه، ميبايستي متوجه آنان بشود و اگر تاكنون متوجه آنان نشده است، مانعي از قبيل ايمان و اطاعت، در كار بوده كه اگر آن مانع نميبود، خداوند آن عذابها را متوجه آنان ميكرد; ولي مسئلة اصلي آن است كه ببينيم علّت اصلي اين عذابها چيست؟ اگر به دقت بنگريم، خواهيم ديد، تنها چيزي كه امت را مستحق عذاب نموده، همانا اختلاف كلمه و تفرقهاي است كه امت آغاز كرده، يعني همان پاسخ منفي بود كه به اميرالمؤمنين علي7 داد و دعوت وي را كه به سوي اتفاق كلمه بود نپذيرفت. از ظاهر او يلبسكم... چنين بر ميآيد كه ميخواهد دستهبنديهايي را كه بعد از رحلت رسول خدا6 پيش آمد، پيشگويي كند، همان دستهبنديهايي كه باعث شد مذاهب گوناگوني در اسلام به وجود بيايد و هر فرقهاي دربارة مذهب خود تعصب ورزيده و حمايت جاهلانه كند و در نتيجه، آن همه جنگهاي خونين و برادركشي، به راه بيفتد; بنابراين، معناي آيه چنين ميشود: اي محمد! مردم را از عاقبت وخيم سرپيچي از اتحاد و اجتماع، در زير لواي توحيد و اعراض از شنيدن دعوت حق، بترسان و به آنان بگو كه عاقبت حركت و رويهاي كه در پيش گرفتهايد تا چه اندازه وخيم است، زيرا خداوند تعالي ميتواند شما را به عاقبت بد، دچار نموده و عذابي بر شما نازل كند كه از آن، راه فراري نداشته باشيد و يا پناهگاهي كه به آن پناهنده شويد، نيابيد، و آن عذاب، يا آسماني است يا زميني و يااين است كه شما را به جان هم انداخته و به دست خودتان نابودكند.(الميزان، ج 7، ص 140ـ141.)